Chiến tranh Nhật Thanh 1895: Sự thất bại thảm hại của nhà Thanh

 Vì sao một đế chế lớn như nhà Thanh lại thất bại thảm hại trước Nhật Bản – một quốc gia mới nổi? Chiến tranh Nhật Thanh 1895 không chỉ kết thúc với chiến thắng cho Nhật Bản mà còn mở ra kỷ nguyên mới trong lịch sử Đông Á. Vậy nguyên nhân gì đã khiến nhà Thanh bại trận và Nhật Bản vươn lên thành cường quốc hàng đầu châu Á?

Bối cảnh trước chiến tranh Nhật Thanh 1895

Chiến tranh Nhật Thanh 1895, còn gọi là Chiến tranh Trung-Nhật lần thứ nhất, là một sự kiện lịch sử quan trọng, đánh dấu bước ngoặt lớn trong mối quan hệ giữa Trung Quốc và Nhật Bản.

Trong cuộc xung đột này Nhật Bản đã giành chiến thắng trước nhà Thanh, một đế chế từng được xem là hùng mạnh. Vậy vì sao nhà Thanh lại thua thảm hại trước Nhật Bản trong cuộc chiến này?

Tranh vẽ minh họa chiến tranh Nhật Thanh năm 1895

Vào cuối thế kỷ 19, nhà Thanh đã trải qua một thời kỳ suy yếu kéo dài. Sau các cuộc chiến tranh Nha phiến với phương Tây và những cuộc nổi dậy lớn như Thái Bình Thiên Quốc và Quái Thú Nian, nhà Thanh mất quyền kiểm soát đất nước và nền kinh tế bị tổn thất nghiêm trọng. Những hiệp ước bất bình đẳng với các cường quốc phương Tây làm suy yếu cả quyền lực chính trị lẫn nền tảng tài chính của nhà Thanh.

Ngược lại, Nhật Bản đã trải qua cuộc cải cách Minh Trị Duy Tân từ năm 1868, chuyển mình từ một quốc gia phong kiến thành một cường quốc công nghiệp hóa. Với việc hiện đại hóa quân đội, phát triển kinh tế, Nhật Bản đã trở thành một đối thủ đáng gờm trong khu vực. Được phương Tây hỗ trợ về công nghệ và quân sự, Nhật Bản có lợi thế rõ rệt so với nhà Thanh, vốn chưa thực hiện bất kỳ cải cách quan trọng nào.

Nguyên nhân chính khiến nhà Thanh thất bại

Một trong những nguyên nhân quan trọng dẫn đến thất bại của nhà Thanh là sự lạc hậu trong tổ chức và trang bị quân đội. Quân đội nhà Thanh không được hiện đại hóa và vẫn duy trì các chiến thuật lỗi thời, trong khi Nhật Bản sở hữu một lực lượng quân đội được trang bị vũ khí hiện đại và có tổ chức chặt chẽ.

Hơn nữa, quân đội nhà Thanh thiếu tính kỷ luật và không có sự chỉ huy thống nhất, dẫn đến việc các trận chiến thường rơi vào hỗn loạn. Triều đình nhà Thanh không đánh giá đúng sức mạnh đang trỗi dậy của Nhật Bản. Họ coi Nhật Bản là một đối thủ yếu kém và không có sự chuẩn bị tốt để đối phó với những thay đổi chiến lược và quân sự mà Nhật Bản đã thực hiện.

Ngoài ra, các quyết định quân sự quan trọng thường bị ảnh hưởng bởi các phe phái trong triều đình, dẫn đến sự phân rẽ và thiếu tập trung trong việc chỉ đạo chiến tranh.

Nền kinh tế nhà Thanh vào cuối thế kỷ 19 đã suy yếu nghiêm trọng sau nhiều cuộc chiến tranh và các cuộc nổi dậy trong nước. Hệ thống thuế lạc hậu và nạn tham nhũng làm giảm nguồn lực tài chính, khiến triều đình không thể duy trì một quân đội đủ mạnh. Trong khi đó, Nhật Bản có sự phát triển kinh tế mạnh mẽ nhờ cải cách, giúp họ đầu tư lớn vào việc hiện đại hóa quân đội.

Mặt khác Nhật Bản nhận được sự hỗ trợ từ các nước phương Tây như Anh trong việc hiện đại hóa quân đội và công nghệ, nhà Thanh lại không có được sự ủng hộ tương tự. Do đã ký các hiệp ước bất bình đẳng với phương Tây, nhà Thanh rơi vào thế cô lập ngoại giao không nhận được viện trợ quân sự từ các cường quốc để chống lại Nhật Bản.

Cuối cùng, sự yếu kém của các tướng lĩnh chỉ huy là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến sự thất bại trên chiến trường. Trong khi Nhật Bản có các nhà lãnh đạo quân sự tài năng, biết cách áp dụng chiến thuật hiện đại, thì các tướng lĩnh nhà Thanh thiếu khả năng chỉ huy hiệu quả, không thể phản ứng nhanh chóng với sự thay đổi chiến thuật của đối phương.

Diễn biến chính của Chiến tranh Nhật Thanh 1895

Giai đoạn mở đầu – 1894

Cuộc chiến bắt đầu với căng thẳng giữa Nhật Bản và nhà Thanh về vấn đề kiểm soát bán đảo Triều Tiên. Triều Tiên lúc này là một quốc gia có vị trí chiến lược quan trọng và cả nhà Thanh lẫn Nhật Bản đều muốn khẳng định ảnh hưởng của mình tại đây.

Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến chiến tranh là cuộc nổi dậy của nông dân Donghak tại Triều Tiên năm 1894.

Triều đình Triều Tiên đã yêu cầu sự giúp đỡ từ nhà Thanh để đàn áp cuộc nổi dậy, nhưng Nhật Bản cũng nhanh chóng can thiệp bằng cách gửi quân vào Triều Tiên với lý do “bảo vệ lợi ích”. Cả hai quốc gia đều triển khai quân đội đến Triều Tiên, khiến tình hình căng thẳng leo thang.

Tháng 7 năm 1894, cuộc đụng độ trực tiếp giữa lực lượng hai bên bắt đầu tại Triều Tiên. Sau khi đánh bại quân đội nhà Thanh tại Triều Tiên, Nhật Bản tiến hành tấn công các căn cứ của nhà Thanh trên bán đảo Triều Tiên và mở rộng cuộc chiến ra các khu vực khác.

Các trận hải chiến năm 1894

Một trong những diễn biến quan trọng nhất của cuộc chiến là các trận hải chiến trên biển giữa hải quân Nhật Bản và nhà Thanh. Hải quân Nhật Bản với trang bị và chiến thuật hiện đại đã đánh bại hải quân nhà Thanh trong một loạt các trận chiến quan trọng.

Trận Hoàng Hải (17 tháng 9 năm 1894) là một trong những trận hải chiến quyết định của cuộc chiến. Hải quân Nhật Bản tấn công hạm đội Bắc Dương của nhà Thanh tại Hoàng Hải, gần cửa sông Áp Lục.

Mặc dù hạm đội Bắc Dương của nhà Thanh có số lượng tàu chiến lớn hơn nhưng quân Nhật đã sử dụng chiến thuật linh hoạt và các tàu chiến hiện đại hơn để giành chiến thắng. Sau trận này, hạm đội nhà Thanh bị phá hủy gần như hoàn toàn, làm sụp đổ sức mạnh hải quân của nhà Thanh.

Sau trận Hoàng Hải, Nhật Bản nắm quyền kiểm soát biển Hoa Đông, điều này cho phép họ dễ dàng vận chuyển quân đội và tiếp tế trên biển. Hải quân nhà Thanh, mất phần lớn tàu chiến, không thể tiếp tục bảo vệ các vùng ven biển, làm suy yếu nghiêm trọng khả năng phòng thủ của nhà Thanh.

Thất bại trong cuộc chiến khiến nhà Thanh mất quyền kiểm soát nhiều vùng lãnh thổ

Nhật Bản tấn công đất liền năm 1894-1895

Sau khi nắm được quyền kiểm soát trên biển, quân đội Nhật Bản nhanh chóng triển khai các cuộc tấn công trên đất liền, tập trung vào bán đảo Triều Tiên và phía Đông Bắc Trung Quốc.

— Chiến dịch tại Triều Tiên: Quân Nhật tiến hành các cuộc tấn công mạnh mẽ tại Triều Tiên, đánh bại quân đội nhà Thanh và chiếm được Seoul vào tháng 9 năm 1894. Sau khi kiểm soát toàn bộ Triều Tiên, Nhật Bản thiết lập một chính phủ thân Nhật tại đây và chính thức loại bỏ ảnh hưởng của nhà Thanh tại Triều Tiên.

— Chiến dịch tại Trung Quốc: Nhật Bản tiếp tục tấn công vào lãnh thổ Trung Quốc, đặc biệt là khu vực Liêu Đông và Sơn Đông. Một trong những trận chiến lớn là trận Pháo đài Đại Cô Khẩu, nơi quân Nhật phá hủy các pháo đài phòng thủ của nhà Thanh.

+ Trận Bình Nhưỡng (15 tháng 9 năm 1894):

Đây là một trong những trận chiến quan trọng khác diễn ra tại Triều Tiên.

Quân đội nhà Thanh cố gắng bảo vệ thành phố Bình Nhưỡng, nhưng lực lượng của Nhật Bản tấn công với chiến thuật vượt trội đã giành chiến thắng dễ dàng. Sau trận này, quân Nhật tiếp tục tiến sâu hơn vào lãnh thổ của nhà Thanh.

+ Chiến dịch Liêu Đông (1895):

Quân đội Nhật Bản chuyển sang đánh chiếm bán đảo Liêu Đông và cảng Lữ Thuận. Trận chiến tại cảng Lữ Thuận là một trong những chiến dịch khốc liệt nhất của cuộc chiến, khi quân Nhật đụng độ với lực lượng phòng thủ của nhà Thanh trong nhiều ngày.

Đến cuối tháng 1 năm 1895, Lữ Thuận thất thủ và quân Nhật kiểm soát toàn bộ bán đảo Liêu Đông.

Nhà Thanh thất thủ – Kết thúc chiến tranh năm 1895

Sau hàng loạt thất bại, nhà Thanh không thể duy trì được cuộc chiến. Việc mất quyền kiểm soát biển, sự yếu kém trong chỉ huy và quân đội cùng với việc Nhật Bản tiến công sâu vào lãnh thổ đã buộc nhà Thanh phải thừa nhận thất bại.

Tháng 3 năm 1895, quân đội Nhật Bản đã chiếm Đài Loan và các cuộc đàm phán hòa bình bắt đầu ngay sau đó.

Ngày 17 tháng 4 năm 1895, nhà Thanh chính thức ký kết Hiệp ước Shimonoseki với Nhật Bản, công nhận sự thất bại của mình.

Theo các điều khoản của hiệp ước, nhà Thanh phải nhượng lại Đài Loan, quần đảo Bành Hồ và bán đảo Liêu Đông cho Nhật Bản. Ngoài ra, nhà Thanh cũng phải trả một khoản bồi thường lớn và ký các hiệp ước thương mại bất lợi cho Nhật Bản.

Hệ quả của cuộc chiến tranh Thanh Nhật năm 1895

Chiến tranh Nhật Thanh 1895 kết thúc với chiến thắng hoàn toàn nghiêng về phía Nhật Bản. Đây là cuộc chiến khẳng định sự trỗi dậy của Nhật Bản như một cường quốc mới ở châu Á.

Nhà Thanh không chỉ mất quyền kiểm soát Triều Tiên mà còn phải chịu sự sỉ nhục khi mất một loạt lãnh thổ quan trọng và đối diện với những áp lực từ các cường quốc phương Tây.

Chiến tranh Nhật Thanh năm 1895 là cuộc chiến khắc nghiệt, làm lộ rõ sự suy yếu của nhà Thanh trước một Nhật Bản mới trỗi dậy. Những nguyên nhân dẫn đến thất bại của nhà Thanh bao gồm sự lạc hậu của quân đội, kinh tế suy yếu, tầm nhìn chiến lược kém và sự lãnh đạo quân sự thiếu hiệu quả. Chiến tranh này không chỉ thay đổi cục diện quyền lực ở Đông Á, mà còn là một bước ngoặt lớn trong lịch sử hiện đại của cả Trung Quốc và Nhật Bản.